Srebrne odznaki Bractwa Strzeleckiego w Kartuzach

 

W zbiorach Muzeum znajdują się dwie srebrne odznaki Bractwa Strzeleckiego z Kartuz. Jedna z nich pochodzi z 1924 roku, druga z 1926. Obie wykonane w formie medali. Na pierwszej z nich (sygn. AH 5 MKK) na awersie wygrawerowany napis: Bractwo Strzeleckie w Kartuzach 25.05.1924. Na rewersie napis: „Pamiątka poświęcenia sztandaru II nagroda”.

 

Druga oznaka pochodząca z 1926 r. (sygn. AH 4 MKK) wykonana jest w kształcie krzyża maltańskiego, którego środek stanowi koło obwiedzione spiralnie, skręconym drucikiem. Wewnątrz koła wygrawerowany gryf, nad nim siedem srebrnych gwiazd. Obie odznaki zakupiono do zbiorów muzeum od mieszkanki Gdyni. Odznaki upamiętniają ważne wydarzenia z życia Bractwa. Pierwsza z nich, przypomina, o poświęceniu sztandaru, które odbyło się w dniach 25-26 maja. W tej dwudniowej uroczystości wzięły udział wszystkie bractwa strzeleckie z okręgu bałtyckiego. Sztandar bractwa można obejrzeć Muzeum Kaszubskim w Kartuzach.

 

Relację z tej uroczystości opisała „Gazeta Kartuska” w nr 63/1924:

 

Tutejsze Bractwo Strzeleckie obchodziło w niedzielę 25 bm. uroczystość poświęcenia sztandaru, którego dokonał ksiądz proboszcz Krysiński. Po poświęceniu nastąpił przy dźwiękach zaszczytnie znanej kapeli marynarki naszej z Pucka, wymarsz do strzelnicy, gdzie odbyła się uroczystość wbijania gwoździ pamiątkowych, których ofiarowano 9. Przy tej sposobności przemówili krótko p. Przewodniczący Bractwa Emil Ostoja – Lniski, pan starosta Sędzimir i delegat Bractwa Strzeleckiego z Tczewa. Potem odbyło się próbne strzelanie do tarczy dla gości mundurowych. Po powrocie do miasta odbyła się w „Kaszubskim Dworze” wspólna kolacja. W uroczystości poświęcenia sztandaru brały udział Bractwa Strzeleckie z Kościerzyny, Wejherowa, Skarszew, Stargardu i Tczewa. Oprócz tego nadesłano kilka telegramów, pomiędzy którymi znajdował się telegram z prywatnej kancelarii p. prezydenta Wojciechowskiego, który jest honorowym członkiem naszego Bractwa.”

 

Bractwa strzeleckie na ziemiach polskich powstały w XIII w. Swój rozkwit przeżywały od roku 1286 ( Świdnica) aż do rozbiorów Polski. W jednym z muzeum krakowskich znajduje się „kur z koroną” z 1565 r. Co roku był wybierany „król kurkowy”. W początkowych wiekach był nim łucznik, który najwięcej strzał umieścił w piersi kura zamocowanego na żerdzi. Król Polski Henryk Walezy wprowadził strzelanie z broni palnej.

 

Królowie polscy nadawali przywileje bractwom kurkowym. Główny zwycięzca zwolniony był przez rok swego panowania od płacenia podatków i cła oraz wszystkich należności na rzecz miasta i króla.

 

Tak było do roku 1765. W tym roku zniesiono przywileje dotyczące osoby króla kurkowego i zastąpiono je jednorazową nagrodą pieniężną 3000 zł.

 

W latach dwudziestych XX w., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, zaczęły odradzać się kurkowe bractwa strzeleckie, które zakładano z pobudek narodowo-patriotycznych.

 

Powstanie Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Kartuzach nastąpiło z początkiem 1921 roku.

 

19 kwietnia 1921 roku odbyło się założycielskie zebranie Bractwa. Tego dnia, w prywatnym lokalu Franciszka Plichty, kupca i restauratora, odbyło się ogólne zebranie, na którym wybrano przewodniczącego, którym został Leon Ostoja Lniski.

 

Pierwszym komendantem został właściciel tartaku Jan Tusk. W zebraniu uczestniczyło 38 osób. Uchwalono statut Bractwa oraz zobowiązano delegację, w składzie Leon Ostoja-Lniski, Emil Ostoja-Lniski, Maksymilian Litewski, Feliks Wieczorek i Leon Lipiński do rejestracji Bractwa Kurkowego w Kartuzach i zgłoszenia go w urzędzie Wojewody Pomorskiego w Toruniu. Ponadto postanowiono, że każdy z braci strzeleckiej złoży w kasie Bractwa dwie monety 20 – markowe w złocie (16 gram) na wykonanie łańcucha królewskiego. Statut Bractwa został zatwierdzony przez wojewodę pomorskiego Jana Brejskiego w dniu 20 lutego 1923 r.

 

Celem Bractwa było integrowanie społeczeństwa, kształtowanie postaw obywatelskich, odpowiedzialności oraz współżycia towarzyskiego.

 

15 sierpnia 1921 roku, odbyło się pierwsze strzelanie o tytuł króla kurkowego. Pierwszym królem kurkowym Kartuz został lekarz weterynarii Joachim Rucha (właściciel obecnego budynku muzeum). Pierwszym rycerzem zaś, kupiec i restaurator Franciszek Plichta, II rycerzem został nauczyciel Wojciech Witosławski.

 

W 1922 r. w Warszawie odbył się I Sejmik Braci Strzeleckiej. Kartuzy reprezentowali Leon Lniski i Feliks Wieczorek. Ustalono, że w 1923 r. I Kongres Bractw odbędzie się we Lwowie.

 

We Lwowie wyznaczono podział kraju na 11 okręgów. Podział ten został utrzymany do 1939. Okręgi: bydgoski, lwowski, leszczyński, ostrowski, pomorski, poznański, śląski, szamotulski, bałtycki, warszawski.

 

Według tego podziału Bractwo Kartuskie należało do okręgu bałtyckiego, w skład którego weszły następujące organizacje Strzeleckie: 1. Bractwo Strzeleckie Tczew, 2. Bractwo Strzeleckie Kartuzy, 3. Bractwo Strzeleckie Wejherowo, 4. Bractwo Strzeleckie Kościerzyna, 5. Bractwo Strzeleckie Stargard, 6. Bractwo Strzeleckie Puck, 7. Bractwo Strzeleckie Skarszewy, 8. Bractwo Strzeleckie Chojnice, 9. Bractwo Strzeleckie Gdynia. W 10 rocznicę powstania Bractwa Kurkowego w Kartuzach oddano do użytku nowoczesną strzelnicę o 10 stanowiskach .Co roku w święto Piotra i Pawła odbywało się strzelanie o tytuł króla kurkowego. Sześciokrotnie tytuł ten zdobywał Emil Lniski.

 

W 1934 r. został oddany do użytku stadion należący do Powiatowego Komitetu Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego z dwoma kortami tenisowymi, 400-metrową bieżnią, boiskami do siatkówki i koszykówki, strzelnicą i torem saneczkowym.

 

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kartuzach było stowarzyszeniem elitarnym. Tworzyli je hotelarze, restauratorzy, bogaci kupcy, których sklepy i ajencje bardzo dobrze prosperowały. Do drugiej grupy należeli właściciele ziemscy i właściciele takich zakładów jak tartaki, młyny, browary, ceramiki budowlanej oraz dobrze rozwinięte rzemiosło. Trzecią grupę tworzyli bardzo dobrze płatni urzędnicy państwowi oraz lekarze, sędziowie, adwokaci i jeden nauczyciel.

 

Oto pełna lista nazwisk:

 

H. Andryskowski, L. Bela, J. Borzestowski, M. Borzestowski, B. Borzestowski, L. Cieszyński, F. Drążkowski, F. Faliński, A. Fiberg, T. Gołębiowski, F. Frankowski, W. Hildebrand, F. Kitowski, Kozielski, L. Kostuch, L. Kruszyński, O. Laufer, Leicht, L. Lipieński, M. Litewski, W. Litwin, E. Ostoja – Lniski, L. Ostoja – Lniski, W. Meissner, F. Maszke, S. Mazanowski, J. Mówiński, J. Okonek, A. Okoniewski, F. Plichta, F. Reiske, J. Rucha, B. Rekowski, L. Rychert, A. Senger, Z. Skoracki, T. Szalewski, J. Tusk, L. Trapkowski, J. Walaszkowski, L. Węgierski, F. Wieczorek, J. Witosławski, W. Witosławski.

 

Przynależność do bractwa była dobrowolna i nie wiązała się z żadnymi bezpośrednimi korzyściami materialnymi. Natomiast składki na rzecz organizacji były bardzo wysokie. Nie licząc wpisowego roczna składka przekraczała dwie pensje robotnika. Zakup umundurowania i broni pokrywał każdy z braci z własnej kiesy.

 

 

 

Przedstawić należy poczet królów kurkowych Kartuz w latach 1921 – 1939:

 

1921 – Joachim Rucha

 

1922 – Emil Ostoja – Lniski

 

1923 – Emil Ostoja – Lniski

 

1924 – Józef Witosławski

 

1925 – Stefan Mazanowski

 

1926 – Leon Kostuch

 

1927 – Franciszek Plichta

 

1928 – Emil Ostoja – Lniski

 

1929 – Franciszek Frankowski

 

1930 – Franciszek Plichta

 

1931 – Marian Borzestowski

 

1932 – Szubert

 

1933 – Marian Borzestowski

 

1934 – Emil Ostoja – Lniski

 

1935 – Emil Ostoja – Lniski

 

1936 – Leon Kostuch

 

1937 – Wiktor Litwin

 

1938 – Emil Ostoja – Lniski

 

11 czerwca 1939 roku odbyło się ostatnie strzelanie o godność króla kurkowego. Ostatnim królem został Władysław Meissner – kartuski garncarz.

 

 

 

Źródło :Archiwum Muzeum Kaszubskiego (AMK) Kurkowe Bractwo Strzeleckie 1920-1939, sygn.. 31

 

Dzieje Kartuz, t.II,