II wojna światowa przyniosła terror i bezlitosną eksterminację. Nie ominęła ona mieszkańców Kartuz. Jest to najtragiczniejszy okres w dziejach miasta. 1 września 1939 roku powiat kartuski został zaatakowany przez siły niemieckie z dwóch kierunków: z zachodu przez granicę niemiecką i od wschodu przez granicę gdańską. Na tereny Pomorza Gdańskiego natarła IV armia Wehrmachtu pod dowództwem generała Güntera v. Kluge. Z jej składu wydzielona została 207 dywizja piechoty generała Karla von Tiedemanna, której zamiarem było połączyć się z oddziałami gdańskiej Landespolizei dowodzonej przez generała Friedricha Eberhardta atakującej z terenów wschodnich. Zadanie obrony obszaru powiatu kartuskiego sztab Lądowej Obrony Wybrzeża powierzył IV Kartuskiemu Batalionowi Obrony Narodowej[2]. Jego dowódcą został kpt. Marian Mordawski, adiutantem por. rez. Bernard Hennig, oficerem gospodarczym ppor. rez. Stanisław Biernacki, a lekarzem por. rez. lek. med. Edmund Mroczkiewicz. Batalionem dowodził do 5 września kpt. Marian Mordawski, od 6 do 17 września 1939 roku mjr Stanisław Hochfeld, zaś od 17 do 19 września 1939 roku kpt. Roman Wasilewski. W skład batalionu wchodziły trzy kompanie, które mobilizowały się w Chmielnie, Kartuzach i Żukowie. Kompanię kpt. Wasilewskiego, broniącą rejonu Kartuz, wspierał pluton zwiadu, pluton ciężkich karabinów maszynowych ppor. Szczęsnego i jedno działko przeciwpancerne, którego celowniczym był Michał Flisykowski ze Sławek. Druga kompania, dowodzona przez kapitana Michała Pikułę, działała w rejonie Żukowa, obejmowała swym zasięgiem także Banino i Przodkowo, trzecia natomiast, dowodzona przez kpt. Stanisława Grajskiego, broniła Chmielna.
W 1920 r. powiat kartuski odgrywał istotną rolę pod względem polityczno-ekonomicznym. Był obszarem, który oddzielał Rzeszę od Prus Wschodnich, będących jej częścią składową. Niemcy, mimo że przegrali wojnę bardzo intensywnie próbowali przeciwdziałać odebraniu im skolonizowanych ziem. Ludność niemiecka zachowywała się w czasie wkraczania wojsk polskich na ogół spokojnie, wykonując zalecenia władz polskich, jednak zazwyczaj w przededniu przybycia wojsk polskich różnorodne organizacje niemieckie urządzały obchody żałobne, podczas których dawano wyraz swemu niezadowoleniu z przyłączenia Pomorza do Polski. Były również przypadki publicznych oświadczeń lojalności miejscowych Niemców wobec władz polskich.
Utworzenie powiatu kartuskiego
W latach 1814-1815 w państwie pruskim przeprowadzona została reforma administracyjna, która objęła także prowincję Prusy Zachodnie w skład, której wchodziła ziemia kartuska. W myśl rozporządzenia rejencji gdańskiej z dnia 25 maja 1818 r. nastąpił rozpad gdańskiego okręgu rejencyjnego na osiem powiatów w tym na powiat kartuski. Ustanowiony powiat obejmował swymi granicami 1397 km2 i należał pod względem terytorialnym do największych w rejencji gdańskiej. Graniczył na północy z powiatem wejherowskim, na południu z kościerskim, na wschodzie z powiatem gdańskie wyżyny, na zachodzie zaś z powiatami prowincji pomorskiej: bytowskim, lęborskim i niewielkim skrawkiem słupskiego[1]. Powiat kartuski dzielił się administracyjnie na 13 gmin, których siedziby znajdowały się w Baninie, Chmielnie, Goręczynie, Kamienicy Szlacheckiej, Kartuzach (miasto i wieś), Przodkowie, Parchowie, Sianowie, Sierakowicach, Stężycy, Sulęczynie i Żukowie. Tereny powiatu kartuskiego zostały podzielone na jednostki gminne i majątki ziemskie. Łącznie były to tak zwane okręgi urzędowe.
I wojna światowa ożywiła nadzieje Kaszubów na szybki powrót powiatu kartuskiego do Polski. Wpłynęła też zasadniczo na zmianę stosunków ludnościowych w całym powiecie kartuskim.
Nadanie praw miejskich i herbu - 1923 rok
Po zakończeniu działań wojennych w 1918 r. powstało niepodległe państwo polskie. Tereny Kaszub przyłączone zostały do Polski dopiero w 1920 roku. Do Kartuz Polska powróciła wraz z przybyciem „błękitnej armii” generała Józefa Hallera , który dokonał później historycznych zaślubin Polski z morzem w Pucku. Błękitny generał był owacyjnie witany przez mieszkańców Kartuz i okolic, 11 lutego 1920 r.
Page 5 of 9